Het Bijbelboek Exodus is het tweede boek van de Tora of Pentateuch, de eerste vijf boeken van het Oude Testament. In het Hebreeuws wordt het shemot genoemd, wat 'dit zijn de namen' betekent. Het Griekse exodus betekent 'uittocht' en verwijst naar de tocht van Israël uit het slavenland Egypte. Het boek Exodus gaat verder waar het boek Genesis ophield: de dood van Jozef en 'alle mensen van zijn generatie' (Ex 1:6). Het behandelt achtereenvolgens de geboorte van Mozes, zijn tijd in Midjan, de terugkeer naar Egypte, de tien plagen van Egypte, het splijten van de Rietzee, de tocht door de woestijn, de ontvangst van de tien geboden, de bouw van de Ark van het Verbond, het stierkalf van Aäron en de bouw van het heiligdom. Het boek Exodus wordt gevolgd door het boek Leviticus.
Naamgeving en Datering
De Hebreeuwse benaming van dit Bijbelboek luidt shemot, naar het joodse gebruik om geschriften met hun openingswoorden aan te duiden. De openingswoorden van dit boek luiden We’eleh shemot bene Yisra’el haba’im mitsraymah et Ya’akob ish uveto ba’u, wat in het Nederlands vertaald wordt met ‘Dit zijn de namen van de zonen van Israël die in Egypte gekomen waren met Jakob, ieder met zijn familie’. De voor christelijke begrippen meer gangbare aanduiding Exodus heeft het Bijbelboek te danken aan de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament die al voor de geboorte van Christus in omloop was. Het Griekse woord exodos betekent ‘vertrek’, ‘tocht’ of ‘processie’. Dit werd de titel en gangbare aanduiding voor de Griekse vertaling van het geschrift, dat in het Grieks aanvangt met de zin: Tauta ta onomata tōn hui’ōn Israel tōn eispeporeumenōn eis Aigupton hama Iakōb tōi patri autōn hekastos panoikia autōn eiselthosan. Dit Griekse opschrift van het Bijbelboek is overgenomen in de latere vertalingen in het Latijn en de verscheidene landstalen als Engels en Nederlands. De specifieke vorm exodus is de Latijnse schrijfwijze van het Griekse exodos.
Over de datering van het boek Exodus bestaat nog geen consensus. Sommige exegeten zijn van mening dat de tekst zo vroeg als de tiende eeuw voor Christus moet worden gedateerd, anderen menen dat zij veel later tot stand gekomen is, omstreeks de zesde tot vijfde eeuw voor Christus. Met enige zekerheid kan gesteld worden dat het geschrift in de vijfde eeuw voor Christus geredigeerd is.
Plaats binnen het Oude Testament
Het Bijbelboek Exodus behoort tot de zogenaamde Tora. Dit is de Hebreeuwse naam voor de eerste vijf boeken van het Oude Testament. Dezelfde verzameling boeken wordt ook wel aangeduid als ‘de boeken van Mozes’, een verwijzing naar de traditionele herkomst van deze boeken: Mozes zou deze op de berg Sinai van YHWH ontvangen hebben. Tevens is Mozes, behalve in het boek Genesis, de hoofdpersoon in deze reeks geschriften. De Griekse benaming Pentateuch (wat letterlijk ‘vijf boeken’ betekent) wordt ook wel gebezigd. Het Hebreeuwse woord tora is afgeleid van een stam die ‘onderwijzen’ betekent en zou dus vertaald kunnen worden met ‘les’ of zelfs ‘wet’.
Bron: Tilburg School of Catholic Theology
